Norgga hálddašeapmi lea oalát goaridan sámi luossabivddu

Mii oaidnit ahte árbevirolaš, ja dasto maiddái sámi luossabivdu, lea 1970-logu rájes máŋga geahpedeami. Ákkastallan: Lea leamaš dárbbašlaš nálledili dihte.Dat mii duohtavuođas lea dáhpáhuvvan, lea ahte earit váldojuvvojit eret sis geain luossabivdu lea ealáhussan ja vuođđun sin kultuvrii, ja addon eará joavkkuide.1980-logus lei golgadanbivdu ábis mii lei vuoiti go geahpededje luossabivddu sámi guovlluin. Finnmárkkus válddii stáhta earret eará eret 110 mearraluossalobi nu gohčoduvvon stáhta eatnamis, ja geahpedii fierbmelobi jándoriin Deanučázádagas. Go áhpegolgadeapmi dahkkui lobiheapmin 1989:s. de sihkko maiddái sihkarvuođa dih te mai árbevirolaš mearraluossabivddus.Vearámus ovdamearka ahte dutkan ja hálddašeapmi leat áibbas guođđán ahte mearraluossabivddus mearas ja jogain lea leamaš dehálaš vuođđun sámi kultuvrii, oaidnit mii meannudeamis suoma turistabivddu Deanučázádagas. Dát álggahuvvi 1970-logus. Gitta sullii 2015/16 lei dán bivdui vuvdojuvvon sullii miljovnna bivdojándorkoartta – namalassii unnimusat moadde miljovnna stávrájándora. Earri mii bivdojuvvui, lei stuoris, muhto dán eai atnán mohttege vahágin nállái. Čoavddus ma n de válljejedje, lei máŋgga vuorus geahpedeapmi mearraluossabivddus.Nálledilli Deanučázádagas, ja earenoamážit bajágeahčen, lei dávjá ággan geahpedemiide. Sáhttá dadjat ahte min eiseválddit vuoruhedje lullisuoma turisttaid man ovddas fas sámi kultuvra šattai gillát. Čielgaseamos gova dás oaččuimet mii maŋimus Deanušiehtadallamiid oktavuođas áigodagas 2012-2016. Min iežamet eiseválddit lohpidedje dalle vel stuorát geahpedeami mearraluossabivddus dainna eavttuin ahte Suopma geahpeda turistabivddu. Dalle šattai veahá geahpedeapmi, ja ođđa garra geahpedeamit mearraluossabivddus 2018 rájes, ja fierbmebivdu gáržžiduvvui Deanučázádagas arvat vuollelii ráji maid gierddai.Vaikko bivddu geahpedeapmi lei váldoulbmil šiehtadallamiin, de vásiheimmet mii dan ipmaša aht e Norgga eiseválddit adde lobi ásahit ođđa vuoigatvuođakategoriija čázádahkii – namalassii sii geain lea eanan čázádaga guoras, muhto eai oro dain. Sii sáhtte ođđa šiehtadusa mielde bivdit stákkuin meastta seamma ládje go báikkálaš olbmot. Sii ožžot meastta nuvttá bivdokoarttaid mat čállojuvvojit Suomas, muhto mat gustojit maiddái Norgga bealde gos álbmogis ovttas lea bivdolohpi.Norgga ráđđehusa mielas lea maid áibbas ortnegis ahte dát lullisuoma bartaeaiggádat ožžot vuovdit dáid bivdokoarttaid dan haddái masa ieža háliidit, ja dan bokte spekuleret bivdorivttiiguin Norgga bealde. Ođđa Deanušiehtadusas lea Supmii maid addon váldi norggabeale mearraluossabivddu reguleret. Gč. Deanušiehtadusa 3.artihkkala nuppi čuoggá mas čuožžu “rievdadanevttohus mearraluossabivddu regulerema oktavuođas Finnmárkkus galgá sáddejuvvot Suoma eiseválddiide gulaskuddamii .Mearraluossabivdit eai váldon mielde dán bargui, ja galgga dollojuvvot čihkosis ahte mearraluossabivdu lei šiehtadallanfáddá. Sihke Suoma ráđđehus ja Riikabeaivi ledje duhtavaččat šiehtadusain, ja dál mii leat oaidnán daid vuosttaš bohtosiid. Suoma bealde dorjot ráđđehusa mearrádusa das ahte gieldit mohkkefierbmebivddu maiddái Finnmárkkus, ja vuosttaldit gáidánuohttebivddu viiddideami.Hálddašeapmi lea ollu logijagiid huksejuvvon ovtta eavttu nala, namalassii ahte bivdojuvvo badjelmeare muhto dušše badjelmearebivdu mii váikkuha luossanállái negatiivvalaččat. Danin lea maid dušše okta hálddašanreaidu mii lea čuvvojuvvon – árbevirolaš fierbmebivddu gáržžideapmi. Dál oaidnit mii bohtosiid. Mearraluossabivdu lea oalát goariduvvon, ja luossabivdu deanučázádagas evttohuvvo bissehuvvot.Vaikke Norgga lága ja internationála konvenšuvnnaid mielde galgá árbediehtu leat oassin hálddašeami máhttovuođus, de dat lea oalát badjelgehččojuvvon. Mii fertet váldit vuhtii ahte ekologalaš rievdadusat ja eará váikkuhusat leat váikkuhan luossanáli unnumii. Okta buorre ovdamearka lea go báikkálaččat leat čujuhan ahte gielddus buot árbevirolaš predáhtorhálddašeapmái sáhttá leat váikkuhan predáhtoriid laskamii nu ahte leat gártan vahágin, de dán leat ovddasvástideaddjit muhtun muddui b ilkidan.

Bargiidbellodat evttohus 9.3.2021:Sámediggi lea máŋggaid jagiid searvan máŋggaid konsultašuvnnaide mearra- ja johkaluossabivddu guovddáš eiseválddiiguin. Eiseválddiid bealis ii leat leamaš makkárge ipmárdus Sámedikki oainnuide. Go dat hálddašeapmi, mas dušše guovddáš eisev álddiin lea ovddasvástádus, lea dagahan ahte mearraluossabivdu lea measta oalát jávkaduvvon, seammás go dutkiid ávžžuhus bissehit guolásteami ovtta máilmmi buoremus luossajogain, ferte dál čađahuvvot sorjjasmeahttun guorahallan mii dasa lea sivvan. Vejolaččat ferte dát dahkkojuvvot internationála dásis.Sámediggi bivdá danin sámediggeráđi bidjat iežaset barggu mihttun čielggadit dán hálddašanskandála, ja maid sáhttá dahkat ahte luossabivdu fas sáhttá šaddat oassin sámi kulturvuođus.